Để khắc phục tình trạng thiếu xăng dầu, các chủ xe tải có phong trào sáng kiến cải tiến “độ” xe dầu thành xe “than”.
Xe than đúng cả nghĩa đen và nghĩa bóng, được chạy bằng nguyên liệu chính là than, và khi đi gặp xe này là “than thở” cả ngày.
Những chiếc xe dầu được cải tiến thành xe than thường là loại xe quá đát, máy cũ kỹ, có cửa lên xuống ở phía sau thùng xe. Kỷ lục chạy chậm của xe than có thể đưa vào Guinness, đi từ Phan Thiết vào thành phố Hồ Chí Minh (khoảng 200km) chạy từ 6 giờ sáng có khi đến 6 giờ chiều mới đến (do xe thường hư hỏng dọc đường phải sửa).
Nếu bạn đi trúng chiếc xe độ “than” thì càng thú vị hơn.
Xe “than” là loại xe nhỏ 12 chỗ ngồi, nhưng tài xế tranh thủ có khi nhét lên 20 người, ngồi rất chật chội và nóng như vào hầm than.
Trên đường vạn dặm, bạn sẽ được nhìn thấy người lơ xe biểu diễn những động tác rất vui và lạ mắt:
Cứ khoảng 15 đến 30 phút, lơ xe phải dùng thanh sắt dài thọc sâu vào nồi than treo phía sau xe khoáy liên tục để than cháy đều thì xe mới chạy bình thường.
Còn khi xe leo dốc, lơ xe thường nhảy xuống rất nhanh và chạy theo xe, cầm cục kê bằng gỗ khá to để chặn xe lại (không thì xe sẽ tuột dốc ngược lại), vì chạy bằng than nên khi lên dốc xe không có trớn…
Đi xe than gặp lúc trời mưa to có khi được nghỉ giải lao giữa đường. Nước mưa tạt vào nồi than sẽ làm than tắt và xe sẽ dừng… nên lơ xe thường thủ sẵn tấm bạt nilông hay chiếc áo mưa.
Xe than không tồn tại lâu dài, nhưng đã giải quyết một phần nhu cầu cho việc đi lại của người dân quê tôi trong những năm tháng xa xưa….
Tại Việt Nam, sau những năm 1980, do tình trạnh thiếu xăng dầu trầm trọng nên xe Renault Goelette 1400 được chuyển sang chạy bằng than. Từ đó, phía sau những chiếc xe này có thêm một bộ phận phụ trợ với buồng đốt phía dưới và than nằm phía trên tự rơi vào buồng. Thực chất, đây là cách dùng than đốt cháy ở môi trường yếm khí tạo ra CO và dẫn vào buồng đốt. Xe vẫn chạy bằng động cơ đốt trong, chứ không phải chạy bằng hơi nước như nhiều người lầm tưởng. Ảnh: “Lò than” phía sau Renault Goelette 1400.
Vì chạy bằng than nên xe thường chạy những quãng đường ngắn dưới 100km. Tại TP HCM, trước đó, tuyến Hóc Môn – Bà Điểm – Tân Bình – TP HCM – Long Khánh cũng chạy bằng xe này. Ảnh: Renault Goelette 1400 của hợp tác xã 19/5 chạy tuyến Xuân Thới Thượng – Chợ Lớn.
Những hành trình trên dưới 100km mà đi mất cả ngày là chuyện rất bình thường vào thời điểm hiếm xe cộ ngày trước. Vé gần khu vực “lò than” thường có giá rẻ hơn so với các chỗ ngồi khác trong xe, bởi khu vực đó rất nóng. Ảnh: Renault Goelette 1400 chạy tuyến Huế – Quảng Trị.